Eskişehir ekonomisinin çözüm bekleyen 'özelliklerinden' birisi sanayi kapsamına giren işletmelerin beceri zengini, ama buna karşılık 'ürün fakiri' olmalarıdır. Katma değerli ürün geliştirebilen işletme sayısı az olduğunda bölgesel ekonominin büyümesinde de sorunlar oluyor. Buna bağlı olarak ikinci 'sorunlu özelliğin' işletme ölçeğinin küçük olması söylenebilir. Kümelenme yaklaşımı bu iki darboğazı aşmak için önemli enstrümanlardan birisi olabilir.

İş Bölümü ve Kümelenme
Büyükçe bir ekonomik işletmede farklı fonksiyon ve işleri yerine getiren bölümler olduğunu biliyoruz. Örneğin planlama, pazarlama, satış, finansman, muhasebe ve üretim farklı görevleri yerine getiriyor. Bu farklı işlerin aynı amacı yerine getirmek üzere birlikte çalışmalarına "işbölümü" adını veriyoruz. Her bölümün kendi içinde de görev ve iş paylaşımları var.

Örneğin Eskişehir'in yetenek ve beceri olarak nitelikli sayılabilecek sektörlerinden birisi teknoloji ve yazılımdır. Bu sektörde farklı güçlü yönler geliştirmiş firmaların birlikte çalışacakları bir ağ öngörebiliriz. Yazılım ihtiyaç araştırması, sanal prototipleme, modül tasarlama ve geliştirme, yazılım ürünü entegrasyonu, sınama (test), satış-pazarlama, tedarik, iletişim, eğitim ve danışmanlık vb. gibi farklı alanlarda çalışan firmalar bir ağ içinde yer alarak –katılan herkesin daha fazla kazanacağı– daha büyük bir etki ve değer yaratabilirler. Böylece işbölümü bir işletmenin konusu olmaktan çıkarak bir sektörün işbirliği haline dönüşüyor. Bu örneğe bakarak yazılım geliştirmek ve üretmek üzere bir kümelenme oluşturulduğundan söz edebiliriz. Bir yazılım kümelenmesi kendisini teknoloji geliştirme alanlarına da genişletebilir.

Kümelenme Nedir?
Kümelerin varlığı Sanayi Çağı'na uzanmakla birlikte bu konuya teorik düzeyde dikkat çeken düşünürlerin başında Michael Porter gelir. İş dünyası ve kültürü konularında teorik katkılarıyla önemli bir akademisyen olan Porter, kümelenme konusunda referans kabul edilen tanımlamalardan birisinin sahibidir. Çok yaygın kullanılanlardan biri olan Porter'ın tanımı özetle şöyledir: "Kümelenmeler; belirli bir alanda birbirleriyle ortak teknoloji ve beceriye dayanan bağlantıları olan işletmelerin oluşturduğu coğrafi açıdan yakın gruplardır. Kümeyi oluşturan kuruluşlar genellikle kendilerine iletişim, lojistik ve etkileşim kolaylığı sağlayan bir coğrafi alan içinde bulunurlar. Kümelenmeler genellikle bölgeler içinde ve kimi zaman da tek bir kentte yoğunlaşır."

Avrupa'da kümelenmelerin yaygın olarak görüldüğü ülkeler arasında İtalya, İspanya ve İngiltere'yi sayabiliriz. Bu kümelerin bazıları kendi şartları içinde sanayinin doğasına bağlı olarak oluşmuştur. Kümelenmenin iş kültürünün bir parçası olarak algılanmaya başlamasından sonra bu konuda planlı ve organize politikalarla oluşturulan küme örnekleri hızla yaygınlaşıyor.

Kümelenme Rekabete Engel mi?
Küme olgusuna yakından baktığımızda bazı ilginç özellikler görmek mümkün oluyor. Bir kümede yer alan firmalar, iş dünyasının en önemli fonksiyonlardan birisi olan rekabetin dışına çıkmıyorlar. Kümelenmeler ile birlikte hem işbirliği hem de rekabet yapabilen bir firma kavramı gelişiyor. Buna "işbirliği içinde rekabet" adı veriliyor.

Yaşadığımız çağın şartları, bir işletmenin iç pazarla yetinmemesini gerektiriyor. Bu nedenle işletmeler, iç pazar dışında küresel pazara da hitap etme durumundalar. Kimi işletmeler ise dış pazarı daha öne çıkararak, hatta başka ülkelerde imalat birimleri oluşturarak küresel bir özellik kazanabiliyorlar. Diğer yandan bu tür işletmeler, mevcut özelliklerini kaybetmeden bölgesel ve yerel kümelerde de yer alıyorlar. Tanımı gereği küme, bir coğrafi bölgede yoğunlaşmayı öngörüyor. Dolayısıyla bir kümelenmeden söz edilebilmesi için katılımcı işletme ve kuruluşların küresel bağlantıları olsa da; bir coğrafi bölgede yoğunlaşmış olmaları önemli bir faktör...

Kümelerde dikkati çeken bir diğer nitelik ise uzmanlaşma ve teknoloji kullanımı alanında ortaya çıkıyor. Kümelenmelerde yer alan firmaların ortak özelliklerinden birisinin belli bir alanda uzmanlaşmış ve yakın teknolojik yetenek ve becerilere sahiplikleri şeklinde olduğunu gözlüyoruz. Teknoloji ve yetenek yakınlığı, işletmelerin birlikte çalışmalarını kolaylaştırıyor.

Yarınki yazımda konuya devam edeceğim.