Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan sonra sağlık alanında çeşitli düzenlemeler yapılmış olsa da imparatorluk coğrafyasında hastalıkların yaygınlığını azaltmak mümkün olmadı. Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda pek çok alanda olduğu gibi sağlık alanında da Osmanlı Devleti’nden bir enkaz devraldı. Cumhuriyet’in ilanının arifesinde -son on yılı kesintisiz olmak üzere- uzun yıllardır süren savaşlar toplum sağlığını olumsuz etkilemişti. Savaşların bir sonucu olan göçler ise sağlık sorunlarını günden güne büyütüyordu. Kurtuluş Savaşı’nın ardından Yunan ordusunun geri çekilme sırasında yakıp yıktığı kentler “sağlıklı yaşamın sürdürülebileceği” alanları sınırlandırmıştı. Bütün bu olumsuzluklara yoksulluk da eklendiğinde, genç Cumhuriyet’in sağlık alanındaki sorunlarla başarılı bir şekilde mücadele edebilmesi için kararlı adımlar atması kaçınılmazdı. Bu adımlar atılırken izlenecek politika halkçı devlet anlayışının bir yansıması olacaktı.
Mustafa Kemal Atatürk henüz Manastır Askeri Lisesi’nde okurken sıtma hastalığına yakalanmıştı. Bu hastalığı Çanakkale Cephesi’nde savaştığı sırada yeniden nüksetmişti. Milli Mücadele hareketini başlatmasının ardından da sık sık sıtma nöbetleri geçirdi. Hatta Sivas’ta bulunduğu dönemde kendisini ziyaret eden General Harbord’u sıtma nöbeti geçirdiğini gizlemek amacıyla tespih çekerek karşıladı. Sıtmanın ne kadar tehlikeli bir hastalık olduğunu bizzat kendi yaşadıklarından bilen Mustafa Kemal Atatürk, Türk toplumuna sağlıklı bir yaşam sunmak için elinden gelen çabayı gösterdi. Bu çabanın başarıya ulaşması için bireysel değil kurumsal faaliyet gösterilmesi gerekiyordu. Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra sağlık işleriyle ilgilenmesi için Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti (Sağlık Bakanlığı) oluşturuldu. Osmanlı Devleti’nde ise sağlık işleri Dâhiliye Nezareti bünyesinde faaliyet gösteren Sıhhiye Umum Müdürlüğü tarafından yürütülüyordu. Cumhuriyet’in ilanından yıllar önce atılan bu adım yeni devletin sağlığa ne kadar büyük önem verdiğinin göstergelerinden birisiydi.
Mustafa Kemal Atatürk’ün “Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur.” sözü aslında devletin izlediği sağlık politikasının bir yansımasıydı. Çünkü Cumhuriyet’i kuran kadro “sağlam insan” yaratma arzusuna sahipti. “Sağlam insan” sağlam düşünebilir ve Cumhuriyet’in ideallerine sımsıkı sarılabilirdi. Sağlık alanında atılan her yeni adımda Türkiye Cumhuriyeti’ni yükseltmesi ve yüceltmesi beklenen yeni neslin hastalıklardan kurtulması hedefleniyordu. Fakat halkın önemli bir kısmı, sağlık hizmetlerinden bihaber durumdaydı. Aşı nedir, hastalık nedir, doktor kimdir bilmeyen yüzbinlerce yurttaş vardı. Bu yurttaşlar çoğu zaman sağlık sorunları yaşadığında çözümü hurafelerde ve batıl inançlarda aramaktaydı. Cumhuriyet’in getirdiği aydınlanma, yurttaşları sağlık alanında hurafelerden uzaklaştırmış ve onlara sağlıklı bir yaşam imkânı sunmuştur.
Cumhuriyet ilan edildiğinde Türkiye’nin dört bir yanında halk temiz içme suyundan mahrum durumdaydı. Kirli su içmek zorunda kalan kişiler başta tifo olmak üzere çeşitli hastalıklara yakalanma tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Mustafa Kemal Atatürk, Eskişehir’e yaptığı bir ziyaret sırasında kendisine ikram edilen suyun tadını hiç beğenmedi. O, kendi beğenmediği suyu halkına içirecek bir lider değildi. Onunla aynı ideali taşıyan Cumhuriyet’i kuran kadro halkına temiz bir su temin edebilmek için Türkiye’nin dört bir yanında çaba gösterdi. Bu çabanın somut birer örneği olarak Eskişehirliler Kalabak, İzmirliler Yamanlar ve Şaşal suyuna kavuştular.
Cumhuriyet’in ilanının ardından ülke genelinde sayıları çok az olan doktor, hemşire, eczacı ve diğer sağlık personellerinin sayısı yıllar içerisinde sistematik olarak artırıldı. Sağlık kuruluşlarının sayısı hızla çoğaldı. Veremle etkili bir şekilde mücadele edebilmek için Heybeliada’da bir sanatoryum hizmete girdi. Frengiyle ve diğer zührevi hastalıklarla mücadele konusunda halk bilinçlendirildi. Sağlıklı ve gürbüz evlatlar yetiştirmeye özen gösterildi. Sıtmaya karşı halka ücretsiz kinin dağıtıldı. Kadın doktorların sayısı artırıldı. Erkekler kadınları muayene edemez anlayışıyla savaşıldı. Bataklıklar ıslah edildi. Aşı ve hıfzıssıhha kurumları oluşturuldu. Bakteriyoloji laboratuvarları yaygınlaştırıldı. Köylere seyyar tabipler gönderildi. Koruyucu sağlık uygulamalarına büyük önem verildi. Milli Türk Tıp Kongreleri düzenlendi. Ankara’da sıtma yuvası olan bir yerde “Orman Çiftliği” inşa edildi. İzmir’de adına “Cellat” ovası denilen yer ıslah edilerek “Sağlık” ovası haline getirildi. Elbette sağlık politikasının kazanımları bunlarla sınırlı değildir. Atılan bütün adımlar yasal güvencelere dayanıyordu. 1923-1938 yılları arasını kapsayan on beş yıllık dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde sağlıkla ilgili yaklaşık elli yasa çıkarıldı. Bu yasaların hepsinin ortak noktası halkçı bir anlayışın ürünü olmalarıydı. Ayrıca sağlıkla ilgili çıkarılan kararnameler, tüzükler ve yönetmelikler yasaları tamamlayıcı bir niteliğe sahipti.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanının ardından uygulanan sağlık politikalarıyla modern sağlık sisteminin temeli atılmıştır. Sağlık politikalarında sürekliliğin sağlanmış olması, başarıya ulaşılmasında başat bir faktördür. Bu süreklilikte en önemli kişi Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlık bakanı olarak tarihe geçen Refik Saydam’dır. Refik Saydam’ın sağlık bakanlığı döneminde Türkiye Cumhuriyeti sağlık alanında büyük bir devrim gerçekleştirmiştir.
Onuncu yıl marşında “On yılda on milyon genç yarattık her yaştan” dizeleri aslında izlenen sağlık politikasının bir sonucudur. Türkiye Cumhuriyeti bir yandan nüfusunu artırmak öte yandan ise var olan nüfusa sağlıklı bir yaşam sunabilmek gayreti içerisindeydi. İşte bu nedenle, Cumhuriyet on yaşına girdiğinde her yaştan insana sağlıklı yaşama imkânı sunulmaya gayret edildi. Cumhuriyet halkını sağlıklı bir şekilde “yaşatmayı” kendisine ilke edindiği için Cumhuriyet’in onuncu yılında Türkiye’nin dört bir yanında “Yaşasın” Cumhuriyet sesleri yankılanıyordu.