Arkadaşlık, Güven ve Erdem

    Arkadaşlığın temel ilke ve değerlerinden biri karşılıklı yükümlülüktür. Ama bu değer, yalnız başına bir arkadaşlık ilişkisinin oluşumu için yeterli olmaz. İki tarafın kendi başlarına sergiledikleri yükümlülüğün karşı tarafça da algılanması ve kavranması gerekir. Buna bir arkadaşın bu ilişki kapsamında diğerinin ‘yükümlülük hissedecek ve alacak olmasına güvenmesi ve inanması’ diyebiliriz. Bu güven duygusu ve inanç iki arkadaşın her ikisinde de bulunmalıdır.

    Sıkıntı yaşanan veya sevimsiz biçimde sonlanan arkadaşlıkların pek çoğunda sözünü ettiğim güven ve inanç konusunda zafiyet olduğunu gözleyebiliriz. Arkadaşlardan biri –doğallıkla yükümlülük alacağına ilişkin– diğerine karşı güven ve inanç beslerken, diğer yanda böyle bir karşılıklı yükümlülük algısı bulunmayabilir. Bir sıkıntılı anda ya da darboğazdan geçerken beklenen güven ve inancın var olmadığını gören arkadaş bundan ciddi biçimde olumsuz etkilenir ve arkadaşlığı sorgulamaya başlar.

    Güven, inanç ve sadakat konusu sadece sözle doğrulanabilecek bir olgu değildir. Bunun yaşam içinde örneklerle doğrulanması gerekir. Hiç kuşkusuz; arkadaşlığın bir ekonomik kontrat ya da iş sözleşmesi olduğunu söylemiyorum. Ama karşı tarafın yükümlülük alacağına dair güven duygusu ve inanç her iki arkadaş için de arkadaşlığın yakınlığını, derinliğini ve sağlamlığını belirleyici etki yapar. En ağır kırgınlıklarımızdan biri güven ve inanç üzerine olanlar değil midir? Ama her ilişkide olduğu gibi arkadaşlık girişimi de doğası gereği riskler içerir.

    Önce erdemi tanımlayarak devam edelim. Erdem ahlakın övdüğü iyi olma, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk gibi niteliklerin genel adıdır. Arkadaşlık konusu için daha yeterli (ya da uygun) bir tanım şöyledir: Erdem kişinin zihinsel (duygusal, düşünsel) olgunluğunun ifadesidir. Arkadaşlık ve erdem kavramlarını birbirine eklemleyerek ‘arkadaşlığın erdemi’ konusunu üç ardışık aşamada ele alabiliriz.

    Arkadaşlığın erdemi konusu ilk olarak ilişkinin başlangıcı ile ilintilidir. Karşılıklı sevginin ve yaşamın alanlarını paylaşmanın deneyimlenerek arkadaşlığın başlaması ve yola çıkması uzunca bir süre alır. Yaşanan anlık olaylar arkadaşlığın oluşumu ve sürdürülebilirliği konusunda ipuçları vermeye başlar.

    İkinci aşamada arkadaşlık gelişmeye başlamıştır. Bu aşamada arkadaşlar ilişkilerini fazladan çaba harcamaya ihtiyaç duymadan, sıcaklıkla ve tat alarak yaşamayı sürdürürler. Üçüncü aşamada ise arkadaşlık derinleşmiş ve daha sağlam hale gelmiştir. Uzun süren ayrılıklar ilişkiye zarar vermez. İlişkinin başlarında gündeme gelebilecek “Gözden ırak olan gönülden de ırak olur” durumu artık ihtimal dışıdır. Şimdi geçerli olan yaklaşım, “Ne denli uzak olsan da daima günümde güneş, gecemde ay kadar varsın ve kalıcısın” şekline dönüşür.

    Arkadaşlık, kişiler birbirinden ayrı olsa da duyguda ve düşüncede –bunun bir sonucu olarak uzak iletişimde– yaşanmaya devam eder. Kişisel düzeydeki duygusal ve düşünsel olgunlukla birlikte arkadaşlığın olgunluğu da erdem merdivenlerini tırmanmaktadır.

    Bir sanatçının virtüöz, bir uzmanın guru ya da bir düşün insanının bilge olma sürecini hatırlayın. Uzun zaman dilimlerinde yaşanan deneyimler, yapılan yanlışlar, bunların düzeltilmesi çabaları ve tüm bu süre içinde edinilen bilgiler arkadaşlığı virtüözlük, guruluk ya da bilgelik düzeyine taşır. En azından her arkadaşlık başlangıcında böyle bir ihtimali içinde taşır. Sağlanması ise çok kriterli bir optimizasyon problemini çözmek gibi akıl, emek ve pozitif yönlenme işidir.

    Son olarak; Cervantes’le ilişkilendirilen “Aşk herkesi eşit kılar” sözünü hatırlayacaksınız. Eşitlik kavramı bir başka –ama daha geniş– ilişki türü olan arkadaşlık için de aynı derecede geçerlidir. Arkadaşlık erdeminin gelişme düzeyi, aynı zamanda arkadaşlar arası eşitliğin düzeyinin ifadesidir. Karşılıklı ve birlikte olgunluk gelişirken eşitlik de daha fazla oranda sağlanmış olur.