Arkadaşlık Üzerine Düşünmek

Gazete ve İnternetteki yazılarım arasında ilgi çeken başlıklardan biri arkadaşlık konusu olur. Bunu okuyucu geri dönüşleri kadar İnternet analitiklerinden de izleyebiliyorum. İlk bakışta sıradan yaşamın ilişkilerinden biri gibi görünen arkadaşlık olgusunun gerçek anlamda bir ilgi odağı olduğuna ikna olabiliriz.

Sosyal medya üzerinde yeni ilişki türlerinin ortaya çıkışı ile birlikte insanlar bu kavramı gözden geçirme ihtiyacı duyuyor olabilirler. Sanallaşma süreci bizi doğal yaşam ve insanlarla olan yüz yüze iletişimden uzaklaştırıyor. Bunun bir enerji birikimi ve gerilim yarattığı gibi bir öngörüm var. İlişkilerin tüketime yönelik olarak maddileşmesi de buna eklenince arkadaşlık gerçek anlamda yeniden ele almamız gereken bir kurum haline geliyor. Bu arada yaşadığımız mekânların ve yerleşimlerin –sanki bizi daha çok bir araya getiriyormuş gibi bir hava vermesine rağmen– duygusal ve düşünsel olarak yalnızlaştırdığı da bir başka durum olarak gelişiyor.

Küçük bir araştırma yaptığımızda Antik Çağlarda –o dönemde psikolojiyi de içeren– felsefenin yoğun biçimde arkadaşlık olgusu ile ilgilendiğini görüyoruz. Örneğin Platon (MÖ 427-347) “Lysis” isimli konuşmasında arkadaşlıktan söz eder. Onun öğrencisi filozof Aristoteles’in (MÖ 384-322) 10 kitaptan oluşan “Nikomakhos’a Etik” eserinin iki kitabında arkadaşlıktan söz ettiğini biliyoruz. Cicero (MÖ 106-43), “Laelius de Amicitia” başlıklı çalışmasında siyasal arkadaşlığı tartışır. Araştırabildiklerim arasında; daha yakın dönemlerde Thomas Hobbes (1588-1679), Adam Smith (1723-1790), Adam Ferguson (1723-1816), Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900), Ferdinand Tönnies (1855-1936), C. S. Lewis (1858-1963) veya Jacques Derrida (1930-2004) gibi düşünürlerin farklı alanlarda arkadaşlık üzerine çalışmalarından söz edebiliriz.

Türkçe olarak kişisel gelişim kitapları arasında bazı çeviri yayınlar olmakla birlikte ‘arkadaşlık’ temasının yeterli düşünsel ilgiyi görmediği anlaşılıyor. Pek çok konuda olduğu gibi arkadaşlık alanında da muhtemelen ‘kulaktan dolma’ enformasyonla ‘idare ediyoruz’.

Çoğu zaman olduğu gibi kısa bir sözlük araştırması ile başlayalım. Türkçe Sözlük arkadaş kavramını “Birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerden her biri; bir ortamda birlikte bulunanlardan her biri” şeklinde tanımlıyor. Muhtemelen aklınızdaki arkadaşlık fikri ile bu tanımın çakışmadığını düşünebilirsiniz. Gerçekten ‘arkadaş’, farklı kişilerin farklı anlamlarla anladığı bir sözcüktür.

Genel hatları açısından bakarsak; arkadaş sizin yanınızda olan, karşılıklı yakınlık ilişkisi içinde olduğunuz ve varlığı hakkında olumlu düşündüğünüz biridir. ‘Biridir’ şeklinde bir tanımlama yapmamın nedeni her durumda arkadaşın bir insan olmaması nedeniyledir. Kimi zaman bir başka canlıyı, hatta cansızı –kendi algı dünyamıza bağlı olarak– arkadaş statüsünde kabul edebiliriz. Bir hayvanın, bir eşyanın ya da bir hayalin arkadaş olarak kabul edildiği örnekler zor değildir.

Arkadaşlık olgusu, arkadaşlığın öznesi olan insan kadar karşılıklı ilişki ve iletişimin sağlandığı ortamla (mekânla) da yakından ilgilidir. Örneğin 19’uncu yüzyılda birbirini fiziksel olarak tanımayan kişiler arasında mektup arkadaşlığı edebiyata konu olabilecek türden bir ilişkiydi. Toplumun daha kısıtlı ilişkiler içinde olduğu durumlarda mahalle ve sokak arkadaşlığının etkileri kişisel hatıralara yansımıştır. Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler ise yeni türden bir arkadaşlık kavramını gündeme getirdi. Çok uzak mesafelerdeki yüksek sayıdaki insanla iletişim kurarak bunu arkadaşlık olarak niteliyoruz.

Eski zamanın arkadaşlığı düğüne veya cenazeye birebir yansırken, günümüzde binlerce sanal arkadaşın elleri ellerine, bakışları bakışlarına değmemiş olabiliyor. Çocuklar için arkadaşlık ancak okulun sınırlı şartlarında gerçekleşiyor. Yetişkinler ise bu kavramı iş arkadaşlığı şeklinde yaşıyorlar.  İçinde arkadaşlığın yer aldığı pek çok kavram, kurum ve olgunun içinde arkadaşlık ya silikleşiyor ya da sanal hale dönüşüyor.