Yaşamın kendisi değişirken geçmişin tanımlarına da tekrar bakmak gerekiyor. Bu yazıda küreselleşme ve ulus-devlet ilişkisinden söz edeceğim ama öncelikle ulus-devlet konusunda kısa bir açıklama ile başlamak istiyorum. Bu kavram ile genel olarak belli bir etnik kimlik tarafından oluşturulmuş devlet anlaşılıyor. Hâlbuki dünyada ulus-devlet olarak kabul edilebilecek pek çok örneğe baktığımızda; kavramın sadece etnik kökenden ibaret olmadığı fark ediliyor. Bu konuda en ilginç ve öğretici örneklerden birisini ABD oluşturur.
Devlet, egemenlik için bir meşruiyet biçimidir. Bir toprak parçası üzerindeki egemenliği ifade eder. Devlet, söz konusu topraktaki egemenlik temelini –köklerini– orada yaşayan ulustan alır. Buraya kadar kafa karıştıran bir sorun yok.
Yukarıdaki özetten devletin siyasal ve bulunduğu toprak parçası açısından jeopolitik bir varlık olduğunu kavrıyoruz. Devlet ise kimi örneklerde etnik, bazı durumlarda ise kültürel bir varlıktır. Dolayısıyla ulus-devletin toplum yapısı, zorunlu olarak bir etnik kimlikten –kökenden– oluşmak zorunda değildir. Ama ulusun kültürel yapısı, ortak kültür ve ortak değerler konusunda önemli bir altyapı oluşturur.
Ulus-devletin egemenliğinden söz ettiğimizde; devletin o ülkede egemenliğini ifade eden sınırları yanında ekonomi üzerindeki etkinlik ve denetiminden de söz etmiş oluyoruz. İşte; küreselleşme dediğimiz olgu, bu noktada yaşadığımız çağı daha öncekilerden ayırt ediyor. çok uluslu ve ulus ötesi şirketlerin oluşmaya başlaması ve küresel ticaretin sınır tanımayan denetimsiz bir nitelik kazanması ile birlikte ulus-devletin meşruiyeti ve egemenliği silikleşmeye başlıyor. Bu konuda ulus-devletin sönümlendiği veya ulus-devletin içerik ve biçim değiştirdiği gibi farklılaşabilen tartışmalar var. Tartışmalardaki farklılaşmalar bir yana; artık açıkça gözleniyor ki, ulus-devlet hem kendi hukuku hem de vatandaşlarının hukuku açısından eski kolaycılık ve rahatlık içinde olamıyor.
Küreselleşmenin bazı özellikleri bir açıdan ‘neden’, diğer açıdan ‘sonuç’ olarak görünüyor. çok karmaşık bir etkileşim süreci yaşanıyor. Bu çerçevede daha doğru kararlar verme konusunda yararlı olacağını düşündüğümüz bilişim ve iletişim teknolojileri, bilgi miktarının ve çeşitliliğinin artması ile birlikte karar kavramını daha zor bir aşamaya taşıdı. Aşırı bilgi yoğunlaşmasının sonuçlarından birisi, sosyal ve ekonomik yaşamın her alanında istikrarsızlığın yaygınlaşması olarak görünmeye başladı. Sanayi Toplumu’nun statik dengeleri, yerini Bilgi çağı’nın –Ağ Toplumu çağı’nın– dinamik dengelerine bırakmak zorunda kaldı. ‘Hiçbir şey’, uzun süre aynı biçimde kalamıyor.
Geçtiğimiz çağda çok fazla üzerinde durmadığımız yeni konulardan söz etmeye başladık. örneğin risk yönetimi ve kriz yönetimi bu çağa özgü yeni yaklaşımlar olarak karşımıza çıkıyor. Aşırı bilgi üretiminin yarattığı ortamda geleneksel yöntem ve teknikler işe yarar sonuçlar üretmekte zorlanıyor. Bu nedenle yaşadığımız çağda istikrarsızlık ve kaos (karmaşa) yönelimlerinin arttığını söylemek yanlış olmaz.
İstikrarsızlıkla başlayan kaos yönlenmesinin sonuçlarını her an daha fazla örnekle yaşamaya başladık. örneğin karşımıza bir sürpriz görünümünde çıkan küresel ısınma konusunda farkındalığı yeterince önce başlatıp gerekli önlemleri alamadık. İklimlerin giderek daha istikrarsız bir hal alması, sabah evden okula veya işe gitmek üzere çıkan vatandaşın durumunu bile zorlaştırdı. Muhtemelen bu durumun yeni örneklerini görmeye devam edeceğiz.
Yukarıda anlattığım genel görünüm, geleneksel siyasetin neden bugünün ağırlaşan sorunlarına cevap veremediğinin de bir açıklamasını oluşturuyor. çağın gerektirdiği yeni siyasal açılımların –isterseniz bir kehanet olarak kabul edin– doğum sancıları aşamasında olduğunu söyleyebiliriz. Son yaşadığımız salgın da bize bunu söylüyor olabilir.