Yeni Türden Gettoların Yükselişi

Getto, bir kentin mekânsal parçalarından biri olarak toplum ve kent bilimcileri tarafından da kullanılan bir sözcüktür. Pek çok kavram gibi tarihsel bir geçmişi vardır. İbranice bir kökene sahip olan sözcük, geçmişte bazı Orta ve Doğu Avrupa kentlerinde Yahudilerin zorla veya gönüllü yerleştiği semt ve alanlara verilen isimdir. Tarihsel olarak bir ‘azınlık’ yerleşimini ifade eder. Günümüzde kötü yerleşim ve yaşam koşulları olan kentsel alanları ifade etmek üzere kullanılır.

Getto, özellikle politik, sosyal, yasal, çevresel veya ekonomik baskıların bir sonucu olarak, bir azınlık grubunun üyelerinin yaşadığı bir şehrin parçasıdır. Gettolar genellikle şehrin diğer bölgelerine göre daha yoksul olarak bilinir. Gettonun versiyonları, her biri kendi adlarına, sınıflandırmalarına ve insan gruplarına sahip olarak dünyanın her yerinde görünür. Kısaca; getto sözcüğü, dünyanın büyük metropollerinde yoksul siyahilerin veya göçmenlerin veya azınlıkların yaşadığı düşük kaliteli kent mekânları için kullanılır. Bu bölgeler; genelde yasadışı işler yapılan, suç unsurları için bir saklanma ortamı oluşturan semtler olarak kabul edilir. Hatta kent gezi kitaplarında ziyaretçilere, bu bölgelerle ilgili özel uyarılar kaleme alınır. Gerçekten de kent yöneticileri tarafından bu semtlerin, ‘izole alanlar’ olarak kent yaşamının dışında tutulmasına ‘özel’ olarak dikkat edilir, çaba sarf edilir.

Getto türünde semtlerin, kentin gelişimi alanı içinde kalması bazı sorunlar oluşturur. Aynen düşük kaliteli alt ve üst yapı özelliğine sahip kent mekânları gibi, gettolar da kentin bir bölümünü, diğer bölümünden ayıran bir izolasyon duvarına benzerler. Kentin akışkanlığının önüne bir set olarak dururlar.

Kuşkusuz; gettonun varlığı, yaşam koşullarının ağırlığı ve yoksulluk nedeniyle bu semtlerde yaşamak zorunda kalan yurttaşların sorumluluğunda değildir. En azından, tümüyle onların sorumlu olduğunu söyleyemeyiz. Yoksulluğun, dolayısıyla gettoların yok edilmesinde başta devlet ve yerel yönetimler olmak üzere, ulusal politika ve programların uygulanmasına ihtiyaç vardır. Kent toplumu temelinde uygulanacak mikro politikalar da bu sürece katkı koyacaktır.

Dikkat edilmesi gereken nokta, getto öz ve içeriğine sahip semtlerin oluşmasına karşı önceden önlem almaktır. Eğer bir kent, kendi gelişim vizyonuna sahip olur ve bunu da plan ve programlarına yansıtırsa, kent yoksulluğu ile mücadele konusunda tümüyle yeterli olmasa bile ciddi bir adım atılmış olur.

Bugün kullanmakta olduğumuz pek çok sözcük, ilk çıkış anlamlarından farklılığa uğramışlardır. Bazıları kısmi anlam değişimine uğrarken, bazıları çıkış kaynağından tamamen farklı bir anlama bürünmüşlerdir. Bu anlam farklılaşmasının ardında, yeni sözcük veya anlam ihtiyaçları karşısında, kullanılmakta olan sözcüklere farklı görevler yüklemesi de vardır. Getto sözcüğü de, yakın zamanlarda bu tür anlam değişikliğine uğramaya adaylardan biri olarak görülmektedir.

Son günlerde başını İstanbul’un çektiği, giderek aralarında başkalarının da yer almaya başladığı bazı kentlerde ‘yeni türden’ gettolar oluşmaya başladığı dikkatimizi çekiyor. Bunların, yukarıda sözünü ettiğim getto türünden ciddi farkları var. Bunlar; zengin yurttaşların kendilerini, kentin olağan yaşamından izole etmek için yer aldıkları yüksek kaliteli ‘zengin mahalleleri’…

Zengin gettoları, genelde kentin ayrılmış bölgelerinde yapılan ve yüksek bedellerle pazarlanan villa tipi konutlardan oluşuyor. Denetimli girişlere sahip, özel güvenlik kuruluşları korunan bu alanların çevresi duvarlarla çevrilmiş olabiliyor. Yeni yapılan yeni türden gettoların servis alanları içinde, genelde yabancı firma ve markalardan oluşan alışveriş merkezleri ve rekreasyon alanları da var. Çoğu zaman yerel yönetimlerden veya bazı kamu birimlerinden yüksek nitelikli özel hizmetler alabiliyorlar. Çünkü getto ahalisi içinde zenginler, yüksek düzeyli bürokratlar ve yüksek ücretli yöneticiler var. Bunların da yüksek lobi gücü mevcut… Getto lobilerinin kimi zaman siyasal, etnik, kültürel veya inanç temelli cemaate dayalı özellikler gösterdiğini izleyebiliyoruz.

Kentin akışkan olmasını gerektiğini düşünüyorum. Ulaşılabilir, erişilebilir, bölgeler arasında izolasyon duvarları olmaksızın... Yoksullaşmanın hızla yükselmeye aday olduğu zaman dilimine doğru gettonun her türünün kentin geleceğinde bir tehlike riski taşıdığı kanısındayım. Kentte zenginlik-yoksulluk, azınlık, aşiret, klan, mezhep, dil, bölgecilik vb türünde üzerine kurulmuş tüm gettoların toplumsal gerginliği artırmaktan başka bir sonucu olamaz. Eninde sonunda, birileri bu gerginliğin bedelini öder. Sözün kısası; serbest piyasa deyip görmezden gelemeyiz, kentin gerilimini her açıdan gözetmek çok yönlü bir misyon olmak zorundadır.