Farsça'da 'yeni gün' anlamına gelen 'nevruz' 21 Mart ta orta asyadan orta doğuya ve balkanlara kadar geniş bir coğrafyada yaşayan halklar tarafından bahar kutlamaları olarak algılanmıştır. İnsanda güneş takviminin ilk ayı olan ferverdinin ilk gününde güneş koç burcunda iken bahardaki gündüz-gece eşliği zamanında kutlanmaya başlanan 'nevruz' geleneksel iran düşüncesinde efsanevi iran kralı cemşid'le veya zerdüşt'le ilişkilendirilir. Bugün az sayıda da olsa İran'da varlığını devam ettiren Mecusilerle Hindistan'daki parsiler nevruz kutlamalarını 21 Mart'ta sürdürmektedirler. Dolayısıyle Mecusilikte nevruz ateşin efendisi Aşa Vahişta'ya affedilmiştir. ( Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi cilt:33 sh 66)
Nev-ruz iki kelimeden meydana gelen Farsça bir isimdir ve 'yeni gün' demektir. Mart ayının 21. Gününde ( rumi takvimine göre 8 mart ) güneşin koç burcuna girmesi Türklerde ve İranlılarda hususi bir gün sayılmış, çeşitli kutlamalar yapıla gelmiştir.
Eski İran'ın ateşperest inancından kalmadır. Ve halen Şiilikte(1) mühim bir yeri vardır. Türklerde ise Müslüman olduktan sonra 'Ehli Sünnete' mensup Müslümanlar bunun yerini dini bayramlar almıştır.
Bir Hadis-i Şerifinde Rasülüllah Efendimiz (a.s) 'Allah Teala size iki bayram günlerine (Nevruz ve Mihracana) karşılık onlardan daha hayırlı iki bayram gününü ( Ramazan ve Kurban Bayramlarını) ihsan etti' buyurmuşlardır. (Nesei,iyd.1)
Böylece Müslümanların, ne 21 Marttaki 'Nevruzla'nede 21 Eylül deki 'Mihrican' kutlamalarıyla (!) alakaları kalmamıştır.
Nasıl Yılbaşı kutlamaları gibi bu günlerinde İslamda bir yeri ve değeri yoktur. Bilakis dini inanç bakımından büyük mahsurları vardır. Zira gayri Müslimlere ait adet an'ane ve merasimlere iştirak ve onları taklitten doğan günahların temizlenmasi ancak Cehennem ateşiyle mümkündür. Değerli kardeşlerimizin bilgilerine arz olunur. İmam-ı Rabbani k.s hazretlerinin mektubatının 1 cilt 266 mektubatına göre müminler bu gibi kutlamalara iştiraki şöyle dursun, yapılanları kalben dahi tasvip etmezler.
Nevruz'un bizzat Hz.Peygamber tarafından tasvip edildiği yönündeki telakki doğru olmayıp bu kutlama büyük ihtimalle İran'ın Müslümanlarca fethedilmesinden sonra İslam geleneğine girmiştir. Nevruz kutlamalarında en çok dikkat çeken hususlar arasında ateş ve su ile ilgili hususlar yer almaktadır.
Nevruz günü ve akşamı insanlar meydanlarda yakılan ateş başına toplanarak günahlarından arınmak ve talihlerini düzeltmek için ateş üzerinden atlarlar. Bazı Türk boylarında Nevruz Günü ateşte demir ısıtılıp dövülür. (Ateş üzerinde atlayış ateşe tapanların sembolize ettikleri bir davranıştır ki küfrü muciptir)
Nevruz, İslami gelenekte çeşitli tarihi şahsiyetler ve olaylarla irtibatlardır. Şii ve Bektaşi geleneğinde Hz.Ali (r.a) ile ilgili birçok olayın Nevruz gününde vuku bulduğu mesela Nevruz'un Hz.Ali'nin (r.a) ile ilgili birçok olayın nevruz gününde vuku bulduğu mesela Nevruz'un Hz.Ali'nin (r.a) doğum günü, Hz. Fatıma ile evlendiği gün olduğu ileri sürülmüştür. (İslam Ansiklopedisi, T.D.Vakfı, Cilt 33, sh:61)
Nevruz'un kökeni kıştan bahara geçişi (soğuk iklimle tatlı iklime) kavuşmayı kutlayan geleneklere bağlamak daha doğru olacaktır. Klasik İran geleneğini yansıtan bu bayram Zerdüştilikte (2) Martın 13'ünde kutlanan Hamaspathmaedeya bayramı ile birleştirilmiştir. (İlmihal II İslam Sh:482)
(1) Şiilik: (Şia) nın ne zaman doğduğu konusu oldukça ihtilaflıdır. Şii kaynakları Hz.Peygamber zamanında Ali .. Ebi talipi (Hz.Ali'yi) diğer sahabilerden üstün görür ve Onu Hz.Peygamberden sonra halifeliğe en layık sahabi olarak görenlerdir. (Şamil Ansk.Cilt:6, Sh:42)
(2) Zerdüştlük: İranlı Zerdüşt tarafından kurulan tek tanrılı inanç sistemi.
Peygamber olduğunu iddia eden Zerdüştün hayatıyle ilgili bilgiler daha çoık efsanelere dayanır (Şamil Ans. Cilt:6 Sh:448)