Hizmet üreten ticari işletmeler, Covid-19 sürecinde önemli kayıplara uğradılar. Herhangi bir işletmenin duraksaması, onun mal ve hizmet aldığı işletmelerin de durgunluğa ve zarara uğramasına neden oluyor. Sosyal yaşam yavaşladığında bu alandaki ihtiyaçlar sınırlandığından sosyal veya bireysel hizmet işletmeleri de gelir kaybına uğruyor. Salgın döneminde lokantaların, berber ve kuaförlerin, sinemaların, tiyatroların, kafelerin, basılı yayın üretenlerin yaşadıkları genel bir durgunluğun nelere mal olacağı konusunda sağlam bir ders vermeye devam ediyor. Normal yaşama geçişin de hızlı olmayacağını düşünürsek, uzunca bir zaman için Covid-19 etkilerinin etkileri yaşanmaya devam edecek.

Düşük kâr oranlarıyla çalışan pek çok işletmenin varlığı, nakit akışı performansına bağlıdır. Nakit akışında oluşan zafiyetler, işletmenin batışını hazırlar. Covid-19 sonrasında oluşacak manzarada küçük perakendecilerin ve KOBİ’lerin ciddi kayıplarına tanık olunması muhtemeldir.

Salgının insanları evde yaşamaya zorladığı şu dönemde dikkat çeken gelişmelerden biri, marketlerin eve teslim ve lokanta vb. gibi hazır yiyecek satanların paket servis faaliyetlerine daha fazla odaklanmalarıdır. Bu gözlenen örnekten yola çıkarak endüstrilerin Covid-19’a tepki olarak yeni gelir akışları bulmaya yönelecekleri söylenebilir. Bunda İnternet, bulut bilişim, artırılmış gerçeklik gibi teknolojiler itici güç olacak. örneğin tüketicilere veya müşterilere bulundukları yerde sanal olarak “kullanıcı deneyimi” yaşatacak yazılım platform ve uygulamalarının yaygınlaşması beklenir. özetle; Covid-19, işletmeleri yeni teknolojilerden yararlanarak iş modelinde inovasyon ve iyileştirmeler yapmaya ‘itekliyor’.

Covid-19 sürecinin sosyal ve ekonomik yaşama getirdiği farklılıklar arasında akla ilk gelenlerden biri uzaktan çalışma oluyor. Mevcut durum açısından geçici bir ‘çözüm’ olarak benimsense de; birçok işletme için evden çalışma konusu performans ve verimlilik açısından soru işareti olmaya devam ediyor. Bu tür çalışmanın sonuçları salgın sonrasında yapılacak değerlendirmelerle ortaya çıkacak. Uzaktan ve esnek çalışma gerçek bir seçenek midir yoksa ucuz popüler bir gevezelik midir; bunun cevabına ilişkin ilk veriler salgın sonrasında görülecek.

Yetişkin çalışanların evden çalışmaya zorlandıkları durumda okulların da kapalı olduğunu hatırlayalım. Bu, çalışan ebeveynlerin çocukları ile daha fazla süre ile birlikte olmaları ve onların günlük sorunları ile ilgilenmeye zorlanmaları anlamına gelir. Hiç kuşkusuz; ailenin bir bütün olarak yakınlaşması önemli bir duygusal gelişme olmakla birlikte ebeveynlerin işe ve çalışmaya yoğunlaşmada zorluklar yaşanacağı da bir başka gerçektir. Buradaki bir diğer soru, ev şartlarında ebeveynlerin okulu ve öğretmeni ikame etmekte başarılı olup olmayacaklarıdır. çünkü ev ortamı, henüz böyle bir eğitim sistemi için gerçek anlamda hazır değildir. Covid-19 sürecinin sonuçlarından biri, işletmeler açısından evde eğitimi daha fazla mümkün kılacak olan teknolojilerin, araçların, uygulamaların geliştirilmesi ve aileler açısından ise eve bu amaçlı yatırım yapılması yönünde olacaktır.

İşletmeler de aynen aileler gibi Covid-19 türünde bir ‘mengeneye’ hazır değildi. Bazıları Endüstri 4.0 teknolojilerine ve dijitalleşme zihniyetine kuşkuyla bakarken, konuya daha sıcak yaklaşanların ise zamanı veya kaynağı olamadı. Şu dönemde işletmeler bir yandan canlı ve sürdürülebilir olmaya çalışırken, aynı zamanda salgın sonrasında ne yapmaları gerektiğini stratejik olarak ele almak zorundalar. Yavaş veya hızlı, normal veya yeni-normal ile iş-işletme ekosistemi bir şekilde salgın sonrası yaşama geçecek.

Geleceğe hazırlanmak gerekiyor. Mevcut durumu bir ‘bekleme oyunu’ olarak algılamak, sorunu geleceğe taşıyıp derinleştirmek anlamına gelir.