Bir işletmenin kârlılığını birinci dereceden etkileyen faktörler arasında tedarik sisteminin çok önemli bir yeri var. Pek çok işte hammadde ve yardımcı malzeme tedariki üretim maliyetinin büyük bölümünü oluşturuyor. Tedarik ihtiyacı miktar ve çeşitlilik olarak arttıkça, işletmecinin bu faktöre ayırması gereken işletme sermayesi miktarı da artıyor. Sermayenin de –faiz veya alternatif fırsat olarak– bir maliyeti olduğunu düşündüğümüzde, tedarik sisteminin önemi bir kez daha karşımıza çıkıyor.

Tedarik edilen malzemeler ya anında kullanılacak ya da stokta bekletilecektir. Günümüz iş dünyasında –özellikle düşük enflasyon ve kolay tedarik şartlarında– stok yapmak tercih edilen bir politika değildir. İşletmenin malzeme tedarik ve stok maliyetini minimize etmesi için ortalamada sıfır stok seviyesi ile çalışması beklenir. Bir başka deyişle stoktaki malzeme en kısa sürede üretime dâhil olacak; bitmiş üründe gene en kısa sürede, mümkünse anında satılmış olacaktır. çağın işletmesi, en yüksek kârlılık düzeyine ulaşmak için böylesine dinamik bir akışı gerektiriyor.

Stok, malzeme veya ürün olarak depoya bağlanmış para demektir. Konunun önemini vurgulamak için depoda bekleyen hammadde veya malı “bankada yatan, ama getirisi olmayan para” olarak isimlendiriyorum. Getirisi olmayan paranın değer kaybetmesi gibi depoda bekleyen mal da fire veya nitelik kaybı nedeniyle değer yitiriyor. Aynı zamanda para stoka yatırılmış olduğu için alternatif iş fırsatlarında kullanmak da imkânsız hale geliyor.

Stok maliyetlerini en aza indirmenin birinci kuralı düzenli ve sağlam işleyen bir maliyet sistemi ve buna bağlı olarak stok alt sistemi kurmaktır. Böylece hammadde ve yardımcı malzeme kullanımı konusunda işletmenin deneyimleri ortaya çıkar; malların minimum ve maksimum stok seviyeleri ile tüketim hızları konusundaki istatistikler belirlenir. Bu bilişim sistemi sayesinde bitmiş, hazır ürünlerin stok durumları ise satış strateji ve politikalarının belirlenmesine yardımcı olur.

Diğer yandan fiziksel stok sistemi firenin azaltılması ve malların depoda kalitelerini yitirmeden bulunmaları anlamına gelir. Bunun ilk adımı malların depoya istenen doğru miktar ve çeşitlilikte sağlam ve kaliteli durumda girmelerinin sağlanmasıdır.

Stok sistemini incelediğim pek çok işletmede depoda çok uzun zamandır bekleyen malzeme ve ürünler olduğunu gözlemişimdir. Hatta bir süre sonra bu malların depoda var olduğu bile unutulur. İyi bir stok bilişim sistemi bu tür ‘unutulmuşlar’ konusunda farkındalık yaratır. Durumun fark edilmesi ile ‘depoda atıl yatan kaynağın’ değerlendirilmesi için yollar geliştirilebilir.

Depodaki bir başka kayıp kaynağı ise uzun zamandır satılmayı bekleyen bitmiş, satışa hazır ürünlerdir. Bekleyen ürün stoku konusunda bilgili olmayan satış ekibi bunların satılması yönünde bir girişimde de bulunmaz. İş sahibi veya yönetici stokta uzun süredir bekleyen ürünlerin satılması için kampanya, indirim vb. gibi bir satış geliştirme yaklaşımı geliştirilmesini sağlamalıdır. Böylece satılan ürünlerin geliri işletme sermayesine dâhil olarak sermaye maliyetini düşürecek ve kârlılığı olumlu etkileyecektir.

Bir işletme için (gelen ve giden nakit olarak özetleyebileceğimiz) nakit akışı en önemli fonksiyonlardan birisidir. Nakit akışının günlükten yıllığa kadar çok dönemli olarak izlenmesi ve düzenlenmesi gerekir. Uzun dönemde kazançlı ve kârlı görünen bir işletmenin borçlarını ödemede nakit sıkıntısına düştüğü sıkça gözlenen acılı örneklerden birisidir.

Banka ve kredi yönetimi iş sahibinin geliştirmesi gereken iş ve yönetim becerilerinden bir başkasıdır. Pek çok işletmecinin bu alandaki başarısızlıkları işletmenin uzun vadede içinden çıkılmaz zorluklara düştüğünü örnekler. Diğer yandan bazı işletmeler iyi kazanç ve kârlılık şartları nedeniyle kredi türünde borç kullanımına ihtiyaç duymaz ve nakit biriktirirler. Böyle bir durumda soru, biriken kaynağın getirili biçimde doğru kullanılmasıdır. Nakdin ‘boş oturması’ da depoda kullanılmadan bekleyen mallar örneğini andırır.