Özellikle 20’nci yüzyılda hızlı nüfus artışı yanında yaşadığımız gezegende doğal ve çevresel kaynaklarının aşırı ve dengesiz kullanımı sonucu, gelecekteki yaşamın tehlikeye girmesi gerçeğinden dünkü yazımda söz etmiştim. Bu fikir, devamla “sürdürülebilir kalkınma” yaklaşımının oluşmasına neden oldu. Sürdürülebilirlik, 20’inci yüzyılın ardından gelene miras bıraktığı en önemli kavramlardan biri oldu.

Ekonomik gelişme planlarında olduğu gibi sürdürülebilir kalkınma anlayışının devlet denetimiyle yürütülmek istenmesi, liberal dünya görüşlerinin tepkisi ile karşılaştı. Özellikle özel sektör, sürdürülebilirlik ve çevre koruma anlayışlarıyla birlikte yeni yükümlülükler ve yeni maliyet unsurları ile karşı karşıya kalmıştı.

Liberalizm, devlet eliyle geliştirilmeye çalışılan kalkınma anlayışının karşısında olarak çevre ve kaynak sorunları konusunda da yeni tepkilerini geliştirmekte gecikmedi. Bu anlayış, liberal iktisatçılar tarafından “sosyal piyasa çevreciliği” olarak isimlendirildi.

Bu yazının devamında kısaca SPÇ olarak kısaltacağım sosyal piyasa çevreciliği üç ana ilke üzerine kurulmuştur. Birincisi, liberalizmin temel taşı olan bireyciliktir. İkincisi, mülkiyet hakkının vazgeçilmezliği ve teşvik sisteminin önemidir. Üçüncüsü, bilginin özel ve sübjektif olduğu, bu nedenle bireysel seçimlere önem verilmesi gerektiğidir.

Anlaşıldığı gibi SPÇ, kendini başta devlet olmak üzere kamunun denetimini esnetebilmek için bireyin özgürlükleri ve vazgeçilmez hakları üzerine kurmayı hedeflemektedir.

SPÇ’ndeki temel yaklaşımlardan biri, özel mülkiyetin çevreyi ve doğal kaynakları korumak ve geliştirmek açısından devletin müdahalesine oranla daha etkin olacağı görüşüdür. Bugün orman arazilerinin özelleştirilmesi konunun arkasındaki ana fikir budur. Devlet, ulusal zenginlikleri korumadaki beceriksizliklerini bunları özelleştirip sorunluluklarını ve yükümlülüklerini üzerinden atmayı hedefler görünmektedir. Özel sektörün koruma konusundaki bugüne kadar olan performansına baktığımızda ise ister istemez aklımıza bir kuşku düşmektedir.

SPÇ görüşünü savunan kişiler, sanırım bu konuda yeterince net olamadıklarından SPÇ ile sürdürülebilir kalkınma anlayışının (devlet eliyle korumanın) karışımı olan bir politikayı teklif etmektedirler. Bunda özel mülkiyetin korunmasında devletin gücüne olan ihtiyacından etkisi olduğu düşünülebilir.

Çevre koruma ve doğal kaynakların kullanımı konusuna Türkiye açısından baktığımızda devletçi ya da bireyci politikalardan herhangi birine koşulsuz olarak yönelmemiz mümkün görünmemektedir. Devletin ve bağlı kuruluşlarının örgütsel olarak isimlendirilmesine rağmen bir makine işlerliğinde olmadığı ortadadır. Kanunların uygulanmasında, adaletin gerçekleşmesinde ve fiili tedbirlerin alınmasında çok ciddi sorunlar var olmaya devam etmektedir. Sıklıkla yaşanan orman yangınları, sel felaketleri, su kaynaklarının kuruması bu durumu doğrulayan bazı olaylardır.

Bireylerin ve özel sektöründe çevre ve doğa konusunda tam duyarlı olduğunu söylemek mümkün değildir. Çok ciddi düzeyli ekonomik sorunlar, eğitim sisteminin nitelikli yurttaşı yaratmaktaki sorunları, kentleşmede yaşayan darboğazlar, sosyal göçün olumsuz etkileri çevre koruma ve kaynak kullanımı konularında da yeni sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bunlara gelişmiş devletlerin kendi çıkarları yönündeki çevre ve doğa politikalarını Türkiye gibi ekonomik gelişmede henüz yeterli düzeye gelememiş ülkelere dayatmaları sonucu, sorunlar iyice içinden çıkılmaz hale gelmektedir. Özetle; ülkemiz ve toplumumuz açısından çevre, kaynak kullanımı, yoksulluk ve kalkınma sorunlarına baktığımızda, konunun hem devleti hem de bireyleri ve özel sektörü doğru yörüngeye oturtmamızı gerektiren bir görünüm verdiği anlaşılır.