Yıllardır, Frigya Vadisi ' nin, turizme açılması sürekli gündemde oldu. Hatta Afyon, Eskişehir ve Kütahya illeri, vali ve Turizm ve Kültür müdürlerinin katlımı ile de defalarca toplantılar yapıldı. Eylem planları hazırlandı ama arzu edilen gelişme, bir türlü gerçekleştirilemedi.
Frigya'nın, iki önemli merkezi var. Biri siyasi bir merkez olan Gordion, diğeri ise dini merkez durumundaki Midas Şehri (Yazlıkaya). Hititlerden sonra Frig kenti olarak gelişen Yazılıkaya'da, Frig kültürüne ait kale duvarları, yerleşim yerleri, kaya kabartmaları, kaya anıtları, su sarnıçları, sunak yerleri, karlıklar, kaya mezarları, basamaklı anıtlar, nişler, antik yollar olmak özere birçok eser bulunuyor. Bunlar, doğa koşullarından dolayı yıpranmış olsalar da günümüze ulaşmışlar.
Friglerin, ana tanrıçası Kybele'ye adanmış, açık hava tapınakları, sunakları ve kaya mezarları ile savunma barınma amaçlı mağaralar, Frig Vadisi'nde en çok göze çarpan eserler arasında. Doğal kaya yapısı ve çam ormanlarıyla, Frig Vadisi adeta tarih, doğa ve insan sevgisinin, iç içe geçtiği uygarlıklar mozaiği halinde.
Türkmen Dağı'ndaki, volkan tüfünün kolaylıkla işlenebilir olması, Frigler'in bunları oyma ve yontma yoluyla çeşitli amaçlarla kullanmalarını sağlamış. Bu nedenle, birçok köyde kayalara elle oyularak işlenmiş mezar odaları, ağıl ve ahır olarak kullanılan mekânlar, sarnıç ve ambarlar, sığınma ve barınma amaçlı kullanılmış mağara ve mezarlar bulunuyor. Hülasa frig vadisi, Kapadokya'dan daha da güzel. Yeter ki bu bölge turizme açılsın.
Frig Vadisi, Kapadokya'ya benzemesi nedeniyle Türkiye'nin yeni Kapadokya'sı teması ön plana çıkıyor. Afyonkarahisar, Eskişehir ve Kütahya valileri kurdukları ortak birlik ile tanıtım ve alt yapı eksikliklerini gidermeye çalışıyor. Ancak bu birlikteliğin, yeterli olduğunu söylemek biraz zordur.
Herkes, Eskişehir, Kütahya ve Afyon için de, Frigya Vadisi'nin ne ifade ettiğini, çok iyi biliyor. Nitekim yıllardır, el atılmayan, Han Antik Kenti için, özel idareden imkân sağlanarak, iki yerde kazı yapıldı.
Şu bir gerçek ki Afyon ve Kütahya il sınırları içinde frig eseri, Eskişehir'e göre daha az. Han, Seyitgazi ve Merkez ilçede toplam, 107 adet tescili yapılmış sit vardır. Bu sitlerle ilgili olarak 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planı gerçekleştirilmiş olup, sağlamlaştırılması ve yenilenmesi ve yeni yapılması gereken yollarda belirlenmiştir.
Yazılıkaya Örenyeri ve köyüne ait, Eskişehir Kültür ve tabiat varlıkları Koruma Kurulunca onaylı, 1/1000 ölçekli uygulama planı da gerçekleştirilmiş durumdadır. Han İlçesi'nin Koruma amaçlı İmar planı ise, her türlü işlemi bitirilerek, uygulamaya hazır hale getirilmiştir.
Velhasıl bu bölgelerle ilgili her türlü planlama, uygulamaya hazır halde bekletilmektedir.
Yeterli midir?
Elbette değildir. Frigya Vadisi'nin Turizme açılabilmesi için ulaşım, konaklama, dinlenme ve benzer tesislerinde, yapılması zorunludur. Öncelikle bu bölgelerdeki yerel değerlerin turizme kazandırılması veya yerleşim alanlarındaki kültür değerlerinin, bölgenin ekonomi sinin motoru olabilmesi için, bilinçli bir tespit, eğitim ve geliştirme çalışması şarttır. Çünkü bölge halkına rağmen, frig vadisini hayata geçirmek çok zordur.
Eskişehir Seyitgazi Yolu, çift şerit olarak yapılmıştır. Arzu ederiz ki, Seyitgazi-yazılıkaya ve Çifteler-Han -yazılıkaya yolu da, genişletilerek ulaşın sorunu çözümlenebilir.
Öte yandan, Frigya vadisinin, fiziki yapısı mutlaka korunmalıdır. Özellikle de Yazılıkaya bölgesindeki taş ocağı kapatılmalı ve ağaçlandırılarak doğal hale getirilmelidir. Bu bölgedeki yerleşim alanlarındaki yapılaşma, bölgenin tarihi dokusuna ve frig mimarisine uygun olarak gerçekleştirilmesi sağlanmalı, takibi ve denetimi de sürekli hale getirilmelidir.
Frigya Vadisi'nin, ulusal ve uluslararası alanda tanıtılması için, çeşitli etkinlikler yanında tanıtım kampanyaları da düzenlemek şarttır. Hatta zorunluluktur. Örneğin Eskişehir bünyesinde, Sivil toplum örgütlerinin katılımı ile, frig vadisini de içine alan, ulusal ve uluslar arası arenaya hitap edecek etkinliklerle, bir festival düzenlenebilir. Bu festivalde, Eskişehir'in kültürel değerleri de sergilenebilir.
Eskişehir olarak, Frigya Vadisini Turizme kazandırarak, ilimiz ekonomisinin motoru haline getirmek isteniyorsa, ilgilileri ve yapılanları eleştirmekten ziyade, hataların ortadan kalkması veya ne yapılması gerekiyorsa, o söylenmeli, ilgililer ve davaya gönül veren kişi/kişiler yanında, diğer kesimler de, elini taşın altına koymalıdır.