Sözlüklerde külliye kelimesi; bir caminin çevresinde cami ile birlikte kurulmuş medrese, imaret, sebil, kitaplık, hastane vb. yapıların bütünü olarak açıklanmaktadır. Külliye kelimesinin kökü külli ise; çok, bütüne ve genele ilişkin anlamına gelmektedir.
Külliye, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden günümüze intikal eden camii, hamam, medrese, mektep, imaret, türbe, kütüphane, aşevi, darüşşifa, kervansaray, çarşı, tekke, zaviye binalarından oluşan yapılar topluluğudur. Bu yapılar, Selçuklu ve Osmanlı coğrafyalarından hâlen kullanılmakta olup insan topluluklarına hizmet vermektedir.
Bir büyük camiyi merkez alarak gelişen Türk şehirlerinde sosyal hayat, külliyeler etrafında yoğunlaşarak devam ederdi. Şehirlerin en önemli yapısı olan camii, zamanla kurumsallaşarak genişlemiş ve yeni işlevler eklenmiştir. Cami yanında küçük yapılarla başlayan külliyeler, zamanla yerini büyük külliyelere bırakmışlardır. Osmanlı Dönemi külliyeler açısından en ünlü örneklere sahiptir. Külliye içinde ve dışında han, çarşı, fırın, değirmen, mum imalathanesi, boyahane, salhane, bayram ve pazar yerleri gibi ticaret amacıyla kurulmuş yapılardan elde edilen gelirler külliye giderlerine ayrılırdı. Sosyal hizmet olarak üretilen külliye kavramının temelinde halka parasız hizmet verme ilkesi yer almaktaydı. Külliyeler, vakıf sistemiyle kurulmuş hayır, hayrat eserleri olup asırlar boyunca insanlığa hizmet vermişlerdir.
İşte bu külliyelerden biri de Odunpazarı'nda bulunan Kurşunlu Külliyesi'dir.
Kurşunlu Külliyesi, 16. yüzyıl Osmanlı dönemine ait bir eserdir. Osmanlı Devleti vezirlerinden Çoban Mustafa Paşa tarafından 1517 yılında yapılmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde bulunan vakıf kaydına göre, Büyük Kervansaray hariç, külliye içinde bulunan binaların tamamı vezir Çoban Mustafa Paşa tarafından 1517-1525 yılları arasında inşa ettirilmiş ve muhtemelen 1525 yılında tamamlanmıştır. Kurşunlu Külliyesi'nin mimarı muhtemelen, Mimar Sinan'dan önce mimarbaşı olan, Acem Ali'dir.
Kurşunlu Camii ve Külliyesi yedi farklı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler ; imaret, aşevi, kervansaray, şadırvan, cami, sıbyan mektebi, medrese (Mevlevihane) ve tabhanedir.
Tarihte bu bölümlerin her biri amacı doğrultusunda kullanılmaktayken özellikle Mevlevihane ve Tabhane bölümleri bu gün turistik amaçlı kullanılmaktadır. Yoksul ve kimsesizlerin barınma yeri olan tabhane bölümü, günümüzde El Sanatları Müzesi'ne dönüştürülmüş, buradaki atölyeler ziyarete açılmıştır. El Sanatları Atölyeleri içinde pek çok sanatçı tezhip, süsleme, cam sanatlarıyla uğraşmakta, eserler burada satışa sunulmaktadır.
2004 yılında Odunpazarı Belediye tarafından yapılan düzenlemeyle kütüphane, sanatkarlar çarşısı ve lületaşı müzesi, cam atölyesi, semahane, nikah dairesi ve kültür merkezi olarak hizmet vermektedir.
Kurşunlu Külliyesi, bu defa Odunpazarı Belediyesi ile Kaymakamlığının çekişmesiyle gündeme gelmiş bulunmaktadır. Kaymakamlığın emniyet marifetiyle Külliye'nin kapısına kilit vurdurması üzerine, Belediye yetkilileri tarafından da ''Diren Külliye'' adıyla bir dizi eylem başlatılmıştır. Külliye olayı, karşılıklı suçlama ve açıklamalarla devam bir müddet daha devam edeceğe benzemektedir. Siyasilerin ve bürokratların yeni kriz konusunun çözümü kamuoyu tarafından merakla beklenmektedir.
Şahsi kanaatimize göre, Külliye'nin kullanım hakkı Odunpazar Belediyesi'nde kalmalıdır. Zira külliyeler, sivil kuruluşlar olup belediye tarafından hizmet vermesi daha uygundur. Yukarıda saydığımız külliye bölümlerini Kaymakamlık nasıl çalıştıracaktır? 2004 yılından önce bakımsızlıktan harabeye dönmüş olan bu yer, Odunpazarı Belediyesi'nin gayretli çalışmalarıyla sosyal hayata kazandırılmış iken şimdi yapılan bu uygulamayı anlamak mümkün değildir? Acaba Odunpazarı Belediyesi, siyaseten el değiştirdiği için mi böyle yapılmaktadır? Eğer olayın asıl amacı bu ise, gerçekten ayıp ötesi bir durumla karşı karşıyayız demektir. Yetkililer, sorumluluklarıyla sınırlıdır. Bürokratların siyasi çekişmelerin içinde yer almaları devletin gücüne hâlel getirir.