Yurttaşlar olarak ne kadar farklı ilişkimiz varsa bunların tümü bizimle birlikte siyasetin içindedir. Doğum yerimiz, hemşehrilik ilişkilerimiz, etnik kimliğimiz, kültürel ve dinsel inançlarımız, ailemiz ve akrabalarımı, iş ilişkilerimiz hep birlikte bir ‘düğün çorbası’ yapısında yaşar gideriz. Toplumu ilgilendiren bir konuda lehte ve aleyhte olarak siyasetin içinde oluruz. Onaylamadığımız bir meseleyle ilgili olarak muhalefet yapmak da tarz-ı siyasetimizin bir parçasıdır.

Bir örnekle sözün yoluna çıkalım. Eskişehir Alpu’da kömür yakıtlı bir termik santral yapımı gündeme geldiğinden bu yana bu proje de günlük siyasetin bir parçası haline geldi. Herhangi bir gerekçeyle bu santralin yapımına yandaş olanlardan yüksek bir ses çıkmasa da, projenin karşısından duranlar değişik yollarla seslerini yükseltmeye çalışıyorlar. Acaba toplumun içinde bu konudaki duruşlar sadece siyah ve beyaz karşıtlığından mı ibaret? Yoksa kendi ‘zihninde’ ‘iyi muhalefet’ yapanlar var da, bunların seslerinin duyulma problemi mi yaşanıyor? ‘İyi muhalefetin’ nasıl yapıldığına bir bakalım.

Toplumun atalet özellikleri ile donanmış bir kısmı, ‘apartmandaki ilgisiz kat maliki’ konumundadır. “Nasıl olsa birileri karar verir ve gereğini yapar, ben de duruma uyarım” diye düşünür; yandaşlığın veya muhalefetin var olması icap eden zamanda herhangi bir tepki göstermez. Proje; ‘iyi’ sonuç verirse baştan beri yandaş, olumsuz neticeler ortaya çıkarsa başlangıçtan bu yana muhalif olduğunu söyleyecektir. Bu stereotip, tuzunun kuru olduğu algısına sahip olduğundan dünya batsa umurunda değildir. örneğin termik santral konusunda fikrini sorsanız böyle bir proje olduğunu bile bilmeyebilir. Bu kesim için ‘iyi muhalefet’, sosyal gündeme gözlerini ve kulaklarını kapatıp işine bakmaktır.

Toplumun ciddi bir bölümü tarafından tartışılan proje karşısında, lehte veya aleyhte bir görüşü olduğu halde bunu beyan etmekten uzak duranlar vardır. Bunlar arasında atanmış kamu görevlileri, iktidar siyasetinin sorumluları, bu siyasete sempati duyanlar ve iktidara yakın durmaktan avantaj sağlayacağı kanısına sahip yurttaşlar yer alır. Bu kesimden özellikle projenin zararları olabileceğine dair kuşkuları olanlar kanaatlerini ifade anlamında ağızlarını bile açmazlar. Eğer proje gerçekleşirse ve olumsuz etkileri olursa bu kesimin birincil savunu ve ‘iyi muhalefet’ argümanı “Biz de karşıydık, ama sonuçta biz emir kuluyuz” olur. Bu yaklaşımın bu kesim açısından ‘iyi’ bir argüman olduğunu kabul edebiliriz; çünkü bir toplum ‘balık hafızalı’ ise geçmişte ne olduğunu unutup o an önüne sunulanı sindirmeye dünden hazırdır.

Başka bir ‘iyi muhalefet’ kesimi ise ‘toptancıdır’. Ortada karşı çıkılması belli bir konu olduğu durumda bile bu karşı duruşu çok başka meselelerle bağlantılı hale getirip muhalif olduğu kesimi toptan alt etmeye çalışır. Bu tür ‘iyi muhalefet’, belli bir konu için karşı duruşunu ifade etmeye çalışan iyi niyetli yurttaşları süreçten uzaklaştırabilir.

Toplumumuzun en belirgin ortalama özelliklerinden birisi “bilgi sahibi olmadan fikir sahibi” olmaktır. Bir meseleye yandaş veya muhalif olurken konunun karara esas olacak bilgisini edinmeden ‘başkaca nedenlerle’ taraf olmayı tercih ederiz. Hâlbuki örneğin termik santral gibi bir konuda ‘iyi muhalif’ olurken de söz konusu tesisin ülkeye, topluma, ekonomiye, bölgeye ve canlı yaşama olabilecek olumsuz etkilerinin bilgisi ile donanmak gerekir. Keza; böyle bir projeyi yapmaktan yana olan kesimlerin de kendi gerekçelerini iyi bilmek, ‘iyi muhalefet’ için yadsınamaz önemdedir. Diğer yandan ‘alaturka iyi muhalefet’, sorgusuz sualsiz taraf tutmayı tercih eder.

Her teknoloji kendi çağının ‘iyilerini ve kötülerini’ içinde barındırır. Bu konunun genel doğrusudur. Diğer yandan her projenin zamana ve mekâna bağlı olarak ‘iyileri ve kötüleri’ olur. Dolayısıyla –Eskişehir’deki su sistemi gibi– özel şartları olan durumları sadece genel özellikli argümanlarla tartışmak, ancak ‘alaturka iyi muhalefet’ olur. Toplumun bazı kesimleri bu genellik içinde kaybolur gider.

İyi muhalefet ciddi iştir.