Dün tam da Tülomsaş’ın yapabileceklerinden söz ediyorduk.

Bugün Tülomsaş’ın resmen Ankara’ya bağlandığını öğrendik.

Bir anda geriye elimizden uçup giden Tülomsaş’ın hikâyesi kaldı.

Bugünde o hikâyeyi özetleyelim size…

+++

1894 yılında Eskişehir’de “Anadolu-Osmanlı Kumpanyası” adı verilen küçük bir atölye kurulur.

Burada küçük çaplı lokomotif, yolcu ve yük vagonu tamiratı yapılmaya başlanır.

1919’a gelindiğinde ise Anadolu maalesef işgal altındadır.

O sırada İngilizlerin eline geçen “Anadolu-Osmanlı Kumpanyası” 20 Mart 1920’de Kuvayı Milliye tarafından geri alınır ve adı Eskişehir Cer Atölyesi olarak değiştirilir.

20 Temmuz 1920’de ise yeni adıyla Cer Atölyesi bu kez Yunanlıların eline geçer.

Atölye, 2 Eylül 1922’de, Eskişehir’in kurtuluşuyla bir daha el değiştirmemek üzere geri alınır. Ve yeni Türkiye’de çağdaş teknolojiye girişin başlangıcı olarak, tarıma dayalı ekonomiden teknolojiye dayalı ekonomiye doğru ilk adımın atılmasını sağlar.

++++

1923 yılında 800 m2 kapalı alana ulaşan Eskişehir Cer Atölyesi, yılda 3-4 lokomotif ve 30 adet yolcu ve yük vagonu tamiri gerçekleştirmeye başlar.
1946 yılında ise, İkinci Dünya Savaşı sona erip seferberlik kaldırılınca Cer Atölyesi, adı hâlâ atölye olsa da bir fabrika gibi çalışmaya başlar.

+++

Yıl 1957’ye geldiğinde herşeyi ile Eskişehir Cer Atölyesinde üretilen iki küçük buharlı lokomotif, “Mehmetçik” ve “Efe”, hem Ankara’yı, hem de Eskişehir’i sevince boğar.

Bu iki küçük lokomotif, “Karakurt’un” habercisi olur.

Tam bir yıl sonra, 1915 beygir gücünde, 97 ton ağırlığında, 70 km/h hız yapabilen ilk Türk buharlı lokomotifi “Karakurt” raylara Eskişehir’den sunulur.

 +++

Ve herkesin bildiği o acıklı hikaye için zaman gelmiştir.

Yıl 1961’dir artık ve “Devrim” için kollar sıvanmıştır.

Ama o içimizi yakan olaylar silsilesi başlamıştır artık.

Sonunda ise benzini biterek yolda kalan Devrim Otomobili, Eskişehir’in ve ülkemizin otomotiv hayalini başlamadan bitirmiştir.

Belki de başlamadan bitmesi sağlanmıştır!

+++

Ama Cer Atölyesi, yoluna devam etti sonra ve bildiği işi yapmayı sürdürdü.

Ki 1968 yılında 360 Beygir Gücünde Dizel Manevra Lokomotiflerinin sürekli olarak yapımına başladı.

O yıllarda isim artık “Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi” yani ELMS olmuştur.

Büyüklerimizden biliriz, Kızılcıklı ile Atatürk Caddesi birleşiminin “ELMS Kavşağı” olduğunu…

Neyse, hikâyeye devam edelim…

ELMS, 1971’de ilk anahat lokomotifi de banttan çıkarıldı.

1985 yılına kadar Dizel Elektrikli Anahat Lokomotifinden 431 adet üretildi.

Bir yıl sonra da ELMS, yeniden yapılanarak bugünkü bildiğimiz adıyla Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. yani “TüLOMSAŞ” oldu.

+++

Tülomsaş’ta tarihine yakışır biçimde hiç durmadı zaten.

Yüzlerce lokomotif üretti, kendisini hep geliştirdi.

Günün her koşuluna uygun şekilde teknolojiyi yakaladı ve Eskişehir’i demiryolu sektörünün yıldızı yaptı.

çok şey kazandırdı yani Eskişehir’e…

Sadece üretim de değil hani!

Açtığı okullarda yetitirdiği iş gücünden tutundan, kente kattığı prestije kadar.

Herşey verdi bu kente, herşey…

+++

İşte Tülomsaş’ın özetle hikâyesi böyle…

Acı ama “Sona eren hikâyesi” demek zorundayız artık.

Tülomsaş artık tüzel kişiliğe sahip bir kurum bile değil artık.

Osmanlı döneminde “Anadolu-Osmanlı Kumpanyası” olarak yoluna başlayan koskoca dev, artık Eskişehir’in bile değil!

önceki günkü kararname ile artık Ankara’ya bağlı bir atölyeden başka bir şey olmayacak.

ürettiği tek bir vidanın bile üzerinde maalesef  “Eskişehir” yazmayacak.

Elbette üzüntülüyüz.

Elbette Tülomsaş gibi bir değeri kaybettiğimiz için canımız yanıyor.

Ama asla umutsuz değiliz.

Nice savaşlara, işgallere, ayaklanmalara direnmiş.

Direnirken bile kendisini geliştirmiş bir kurum, bir gün gelecek yeniden kendi küllerinden doğacaktır.