20’nci yüzyılın başlarından itibaren dikkati çeken bir gelişme, dünya üzerindeki büyük şirketlerin sayı ve etkinliğindeki artıştır. Bu şirketler, giderek çok uluslu ve küresel hale gelmişler; ulus-devletlerin sınırlarının ekonomik olarak belirsizleşmeye başlamasıyla birlikte etkinliklerini artırmışlardır. Aynı süreçte dikkat çeken bir gelişme de, ülkelerin ekonomik önemleri geriye giderken, bölgelerin ve şehirlerin bu çağın yeni aktörleri olarak ortaya çıkmalarıdır. Bu nedenle bu çağ, uluslararası şirketler yanında şehirlerin birbirleri ile kıyasıya rekabet ettikleri bir dönemdir.

Sınırların ekonomik anlamda silikleşmesi, kendi kendine olan bir gelişme değildir. Bu süreçte gümrük tarifelerinde yaşanan kolaylaşmalar etkili olmuştur. Diğer yandan iş gücünün serbest dolaşımı, söz konusu ekonomik sınırsızlaşma yönelimine katkılar yapmıştır. Kuşkusuz, bu gelişmelerin kimin lehine, kimin aleyhine olduğu sorgulanması gereken bir konudur. Bazı ekonomiler gelişmelerden olumlu paylar alırken, bazı ülkeler gelişmişlik sıralamasında gerilere düşmektedirler.

Bilgi Çağı da denilen bu dönemi farklılaştıran göstergelerden biri, başta bilişim ve iletişim olmak üzere teknolojide sağlanan gelişmelerdir. E-ticaret gibi yeni sistemlerin ortaya çıkışı, yeni iş modellerine geçişin sağlanması ve benzeri gelişmeler, teknolojideki hızlı değişimin olağan sonuçlarından sadece birkaçıdır.

Bu çağın, bir teknolojik farklılaşma çağı olduğunu söylemek, bir gerçeği ifade etmek olur. 20’nci yüzyıl, esas itibariyle bir seri üretim çağı idi. Bu dönemde teknolojinin ve üretimin önündeki ciddi engeller aşıldı. Yaşadığımız yeni çağ ise seri üretimden özelleştirilmiş ve farklılaştırılmış üretime geçişi simgeleştirmektedir. Artık müşterinin ihtiyaç, istek ve beklentileri daha önemlidir. Bu çağda müşteri, tasarım sürecinin bir parçasıdır.

Yukarıda sözünü ettiğim gelişmelerin doğal sonuçlarından biri, dünyanın herhangi bir yerindeki mal ve hizmetlere ulaşımın kolaylaşmasıdır. Bilişim, iletişim, ulaşım ve üretim teknolojilerindeki gelişmeler, küresel anlamda rekabetin artmasına neden olmuştur. Çünkü herhangi bir ürüne dünyanın herhangi bir yerinde rekabet edebilir fiyatlarla ulaşmak mümkündür.

Bu çağda dikkati çeken değişmelerden biri, uluslararası standartların oluşturulmasında ve bunların uygulamaya konmasında gözle görünür artışlardır. Günümüzde ürün ve hizmet aynılaşmasını sağlayan unsurlar arasında standartlaşma özel bir öneme sahiptir. Bilgi akışının kolaylaşması ve standartlaşma, beraberinde aynılaşma sonucunu oluştururken; farklılaşma talebi, bu çağın ayırt edici özelliklerinden biri haline gelmiştir.

Bir diğer küresel yönelim ise –inovasyon konusundaki girişimlere rağmen– mal ve hizmetlerin aynılaşmasını andırmaktadır. Bu, gelişmiş Batı kültürlerinin egemen olduğu ortak ve aynılaşmış bir kültüre doğru evrimleşme anlamına gelmektedir. İletişimdeki hızlı çeşitlenme yanında yazılı ve görsel medyanın giderek daha kolay ulaşılır hale gelmesi, kültür aynılaşmasına doğrudan etkiler yapmaktadır.

Sözünü ettiğim bu yönelimler, yerel konuları bile küresel bir düzeye yükseltmektedir. Bir başka deyişle dünyanın herhangi bir noktasındaki gelişme, dünyanın tümünde veya beklenmedik bir bölgede ciddi değişimlere –kelebek etkisine– neden olabilmektedir. Dünya, geçtiğimiz yüzyılda bir satranç oyunu kadar derin ama her durumda kestirilebilir idi. Bugün küresel yönelimler nedeniyle sonuçlar daha az öngörülebilir oldu. Bu yeni durum, kaos teorilerinin daha fazla ilgi görmesine neden oluyor.