Hiç kuşkusuz; demokrasi ve yurttaşlık eğitimi, öncelikle mevcut sistemin içinde yer alan eğitim kurumlarında verilmelidir. İlköğretim düzeyinden üniversite aşamasına kadar demokrasi için yurttaşlık eğitiminde değişik yaklaşım ve modellerle denenebilir. Ama ülkemizi düşündüğümde, demokrasi eksenli yurttaşlık eğitiminin yetişkinleri de yaygın olarak hedef alması gerektiği kanaatindeyim. Siyasetin fanatik angajmanlarının dışında kalmak üzere; bu tür bir eğitimin sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve üniversitelerin enstitü ve kulüpleri tarafından verilebileceğini düşünüyorum.

Demokrasi eğitimi kendisini yurttaşlık bilgisi, katılımcı yurttaşlık yetkinlikleri, bilişsel yurttaşlık becerileri ile saygınlık, dürüstlük, öz disiplin, hoşgörü ve vatanseverlik gibi yurttaşlık erdemleri üzerine odaklayabilir. Yine bu eğitimlerde demokratik yönetişim ve vatandaşlık gibi konuların üzerinde de durulabilir. Özel olarak anayasa, hukukun üstünlüğü, insan hakları, toplumsal cinsiyet ve birey hukuku gibi alt dalların ele alınmasında da yarar görürüm.

Kanımca; demokrasi konusunda yetişkinler için yaygın eğitimin önemli özelliklerinden biri, bu süreçte alternatif eğitim tekniklerinin kullanılması olmalıdır. Bu bağlamda örnek olayların üretilmesi ve eğitime katılanların bu olaylar hakkında –bir kamusal alan diye düşünülebilecek bir görüşme, tartışma ve iletişim ortamı oluşturmaları yararlı olur. Örnek olayların bulunması ve seçilmesi için gazetelerden, dergilerden, TV kanallarının haber kuşaklarından ve eğitime katılanların başından geçen olaylardan yararlanılabilir.

Demokrasi eğitiminin temel niteliklerinden biri, bu sürece katılanların karar üretme ve verme süreçlerindeki beceri ve yetkinliklerinin geliştirilmesi olmalıdır. Eğitime katılan yetişkinler, bir karar ağacını izler gibi her adımda olacakları öngörebilmeli ve paydaşların nasıl etkileneceği konusunda fikirler geliştirmelidir.

İnsanın öğrenme yetisinin ana araçlarından biri karşılaştırmalar (kıyaslamalar) yapmaktır. Bu nedenle demokrasi ve yurttaşlık kavramlarının, değişik ülke ve toplumlar göz önüne alınarak karşılaştırmalı olarak öğrenilmesi yararlı olur. Böylece katılımcılar, değişik ortamlardaki koşullar hakkında empatik olma ve bu şartlar altında yetkinliklerini sınama imkânına da sahip olabileceklerdir.

Demokrasi, öz olarak bir toplum içinde yaşama kuralları demektir. Bu nedenle demokrasi, ancak bir toplum var olduğunda söz konusu olur. Bu nedenle kavramın özüne uygun olarak demokrasi eğitiminin, birlikte öğrenim yaklaşımlarına uygun olarak yapılması önerilir. Bu süreçte liderlik, görüşme, uzlaşma, ortak payda geliştirme ve çatışma yönetimi gibi unsurlar kullanılacaktır.

Edebiyat, hiç kuşkusuz demokrasi eğitimi için en önemli araçlardan biridir. Bu nedenle demokrasi eğitiminde öğretici edebi eserlerin kullanılması düşünülebilir. Esasen demokrasinin eriştiği gelişim noktasında bazı edebi eserlerin çok ciddi katkıları olduğu da bilinmektedir.

Gerek içerik gerekse eğitim modeli olarak demokrasi eğitimi için bir toplam yaklaşım geliştirmek gerekmektedir. Her ne kadar yetişkinler için demokrasi ve yurttaşlık eğitimi konusunda ülkemizde geliştirilmiş bir metodoloji ve kurumsallaşma olmasa da; bu yönlü başarılı uygulamalar gerçekleştirilebilir. Böyle bir sürece inanarak ve güvenerek başlamak gerekir.