Siyasetin giderek sosyal gündemi ve sivil toplum hareketini örtmeye başlaması, bu konuyu özellikle yerel boyutta yeniden ele almayı zorunlu kılıyor. Sivil toplum kavramının popüler bir kullanıma erişmesi, 20’nci yüzyılın son çeyreğinde oldu. Geleneksel siyaset yaklaşımlarının ve temsili demokrasinin beşeri ve sosyal ihtiyaçları tam olarak karşılanmadığının anlaşılması üzerine siyaset dışı yaklaşımlar üretilmeye başlandı. Geleneksel siyasetin yeterli cevaplar veremediği çevre, insan hakları, toplumsal cinsiyet, engelliler ve enerji verimliliği gibi alanlardaki boşlukları doldurmak üzere yeni söylemler ve örgütlenmeler gelişti. Bu faaliyetler çerçevesinde bir kez daha kavradık ki; geleneksel siyaset, kendini toplumun tamamı için tanımlamakla birlikte, işin aslı böyle değil.

Bugün de egemenliğini sürdüren geleneksel siyaset, hiçbir zaman başta yoksullar olmak üzere özellikle ayrımcılığa maruz kalan insanların ve toplulukların siyaseti olamıyor. İşte; sivil toplumdan bu denli çok söz etmemizin nedenlerinden biri budur. Kısaca STK’lar olarak isimlendirdiğimiz sivil toplum kuruluşları öncelikle; varlıklarıyla ve faaliyetleriyle geleneksel siyasetin boş ve çözümsüz bıraktığı bu alanlara işaret ediyorlar. Ama vurgulayarak söylemeliyim ki; her ne kadar sivil toplum olgusu bir dizi alternatif alan ve çözüme işaret etse de; onun, siyasetin yerini alacağı iddiasında bulunmak, sivil topluma adına haksızlık olur.

Bu noktada; henüz toplam sivil toplum hareketinin geleneksel siyaseti ikame edecek bir birikim ve olgunluğa ulaşmadığını söylemem gerekir. Dolayısıyla bugünkü şekliyle –küresel, ulusal veya yerel boyutta– sivil toplum hareketleri, kendi başlarına bir siyaset söylemini toplam olarak tanımlayabilecek yetkinliğe ve bütünlüğe ulaşmış değil. İlerleyen dönemlerdeki gelişmeleri ise izleyerek göreceğiz.

Eğer geleceğe uzanan süreçte başarılı olma iddiasıyla ortaya çıkan yeni siyasal söylemler ve faaliyet modelleri olacaksa bu siyasetin en değerli unsurları arasında sivil toplumun bulup çıkardıkları olacaktır. Bugün sivil toplum kavramına bu denli vurgu yapmamızın nedeni; yetersiz, eskimiş ve uyumsuzluklarla dolu olan geleneksel siyasetin yerine yeni bir dünya anlayışı geliştirebilme çabasıdır. Sivil toplum tartışmaları, bireyin önemini ve değerini fark eden birey ve toplulukların geleneksel siyasete alternatif olabilecek bir kamusallık ve meşruiyet anlayışı arayışının ifadesidir.

Sivil toplum kavramının değişik çevrelerden farklı tepkiler aldığını izliyoruz. Bunu ‘Amerikancı sömürgeleştirme oyunu’ olarak algılayanlardan bir fetişizm modeli halinde ona tapınanlara, bu alandaki çalışmaları bir rant ve çıkar kapısı olarak kullananlardan bunu bir ‘sosyal kurtuluş’ vesilesi olarak algılayanlara kadar çok farklı yaklaşımlar var. Ama sivil toplum hareketlenmesinin, temelinde yeni bir siyasal söylem ve yönetişim modeli oluşturmayı hedeflediğini dikkate alırsak, bu karmaşayı olağan karşılamak gerekir. Hele ki; bilimin, sanatın ve kültürel gelişimin pek fazla itibar görmediği ülkemizde bunu ‘olağan’ karşılamak gerekir.

Eğer ülkenin yeni geleceğinin kurulmasında kendinize bir misyon biçiyorsanız, sivil toplum kavramını eskitmeden ve tüketmeden daha fazla konuşmak ve tartışmak gerektiğinin de farkında olmalıyız. Ama bir noktayı gözden kaçırmamamız gerekiyor. Sizin onayladığınız bir siyasal söylemin olması, sivil toplumun ne sizin ne de söyleminizin kölesi olacağı anlamına gelir. Sivil toplumu başka siyasal çizgilerin sömürgeleştirmesi kadar kendi sömürgeleştirme saplantılarınıza da karşı olmalısınız.

“Sivil toplumu köleleştirme veya sömürgeleştirme çabasında olanlar var mı?” derseniz, “Kesinlikle var” diye cevaplarım. Bunlar, kendi işgalleri olmadığında ayaklarına basılmış gibi vaveyla ederler; ‘katılım düşmanı’ kendi hegemonyalarını ise ‘demokrasi’ diye tanımlarlar. ‘Bizimkiler ve ötekiler’ şeklinde at gözlüğüne sahip bu çifte standartlı zat-ı muhteremleri, basının köşelerinden toplantı salonlarının neredeyse işgal edilmiş kürsülerine kadar pek çok yerde kolayca görebilirsiniz. Bazı kavramlarla mevcut kimi yapıları yeniden kurgulamanın zamanı geldi de geçiyor.