Kararlarımızı verirken ne kadar özgürüz? Sürüye bağımlı mıyız yoksa tamamen hür irademizle mi davranış sergiliyoruz?

Bir birey olarak aslında çoğumuz bir gruba ait olmak isteriz bu doğamızda vardır. Biz gruba ait olma isteğimiz doğrultusunda grup normlarına uygun davranışlar sergileriz. Davranışlarımız ve söylediklerimiz çoğunlukla içinde bulunduğumuz sosyal çevrenin şekillendirmesi sonucu ortaya çıkar. Örneğin birçoğumuzun yaşadığı birtakım olaylar, çevremize ne kadar uymak durumunda kaldığımızın göstergesidir. Derste diğer arkadaşlarından farklı bir cevap bulan bir öğrenci çoğunlukla bu cevabı vermekten korkar çünkü yanlış olduğunu ve grubun çoğunun doğru bildiğini düşünürüz.

1953 yılında yapılan bir deney insan davranışında karar verme sürecinde toplumun büyük ektisi olduğunu ortaya koymuştur. Gelin beraber bu deneye biraz detaylı bakalım.

Sosyal psikolog Solomon Asch, tarafından gerçekleştiren bu deneye uyma deneyi ya da uyum deneyi adı verilir. Asch yaptığı bu deney ile toplumun kişinin fikirleri ve kararları üzerindeki uyum baskısını gözlemlemek istemiştir.

Deney Aşaması

Deney 12 etaptan oluşuyor ve bir grup üniversite öğrencisiyle yapılmaktadır. Asch’ın asistanları ve yabancı bir kişiyle yapılan bu deneyde kartlar kullanılıyor. Kartların her birinde farklı boyutlarda yan yana üç çizgi vardır. Bu üç çizginin yanında ise farklı bir kartta çizgilerden biriyle aynı boya sahip başka bir çizgi bulunmaktadır. Karttaki üç çizgi ve ayrı tek çizgiyi kıyaslamanız gerekiyor. Tek olan çizgi ile yan yana duran üç çizginin boyutunu kıyaslar ve aynı boyda olan çizgileri söylersiniz. Bunu yapabilecek kadar bilgili kişilerle bu deney gerçekleşmiştir. Daha sonra, Asch’ın asistanları ve odada bulunan yabancı kişi, bu çizgileri kıyaslayarak cevaplarını söylerler. Yabancı kişi, tek başına doğru cevapları verebiliyor. Ancak asistanlar, çizgileri kıyaslarlar ve aynı boyda olan çizgiler yerine farklı boydaki çizgilerin eşit olduğu cevabını verirler. Çoğunluğu oluşturan asistanların hepsi, bu şekilde yanlış cevabı söylerler. Yabancı kişiye sorulduğunda ise çoğunluğa uyan asistanlar ile aynı cevabı verdiği gözleniyor. Yapılan deneyde, doğru cevabı verme kapasitesindeki kişinin çoğunluğa uymak adına yanlış olan cevabı, kendinden emin bir şekilde verdiği gözlemleniyor.

Deney Sonucu

İlk birkaç denemede doğru cevap veren denekler, geri kalan kişilerin hep beraber yanlış cevap vermesi üzerine, yanlış cevap vermeye başlarlar. Böylece deneklerin %32’lik kısmı ilk etapta doğru cevaplasa bile asistanların yanlış cevaplar vermesi üzerine hata yapmaya başlamıştır. Onlarla aynı cevapları vermiştir.

Gözlemler sonucunda, çevrenin insan kararı etkilediğini çıkarabiliriz. Kararlarımız ve cevaplarımız çoğunluğa uyum sağlayacak şekilde oluşur. Bundan dolayı toplumda beyan ettiğimiz fikirlerin çevreye aykırı olmayacak şekilde olduğunu söyleyebiliriz.